Poród oraz późniejszy okres rodzicielstwa, bez wątpienia uznaje się za jedne z najpiękniejszych chwil życia każdej kobiety. Wbrew pozorom czas ten nie należy jednak do najłatwiejszych. Na każdym kroku napotyka się wiele przeszkód i obaw o to, czy poradzimy sobie w danej sytuacji. Często zatem, pomimo faktu, że przebywamy na urlopie macierzyńskim, który powinien być dla nas czasem na regenerację oraz opiekę nad dzieckiem, naszą głowę zaprzątają myśli związane z utratą pracy. Jak wiadomo, pojawienie się na świecie dziecka, znacząco zwiększa rodzinne wydatki. Przez to niewiele osób może sobie pozwolić na utrate dotychczasowego stanowiska. Teoretycznie polskie prawo poddaje ochronie osoby przebywające na urlopie macierzyńskim i umożliwia im powrót do pracy, jak jednak sytuacja wygląda w praktyce? Czy pracodawca może wręczyć nam wypowiedzenie w dniu powrotu do pracy? Kwestie te są niezmiernie ważne, dlatego postaramy się je znacząco przybliżyć w poniższym artykule.
Jak wygląda sytuacja kobiet na rynku pracy?
Jak wykazują liczne badania społeczne, sytuacja kobiet na rynku pracy z pewnością nie zachęca do jej podejmowania. Ma to swoje odzwierciedlenie w statystykach, które wykazują, że aktywność zawodowa Polek jest znacznie niższa, niż ma to miejsce w innych krajach Unii Europejskiej. Najmniejszą działalność zawodową zaobserwowano wśród kobiet słabo wykształconych oraz tych mieszkających w mniejszych miejscowościach i na wsiach. Nisko plasują się również matki dwójki lub większej ilości dzieci.
Jak wiadomo połączenie świadczenia pracy oraz obowiązków związanych z wychowaniem dziecka stanowi bardzo duże wyzwanie. Często kobiety skarżą się na brak czasu dla siebie oraz przewlekłe zmęczenie, wynikające z nadmiaru obowiązków. Sytuacji z pewnością nie poprawiają oferowane warunki wykonywania pracy. W większości przypadków napotyka się trudności związane z nieelastycznym czasem pracy oraz zbyt małą ilością instytucji, które świadczą usługi opiekuńcze dla małych dzieci. Brak miejsc w żłobkach i przedszkolach są zazwyczaj czynnikiem decydującym o możliwości podjęcia świadczenia pracy. W związku z powyższym zaobserwowano, że zróżnicowanie wskaźnika zatrudnienia ze względu na płeć znacząco wzrasta wraz z liczbą dzieci w rodzinie.
Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim
Kobiety często narzekają na konieczność szybkiego powrotu do pracy zaraz po zakończeniu urlopu macierzyńskiego oraz niewystarczającą ilość ułatwień ze strony pracodawcy. Nierzadko problemem jest też brak możliwości powrotu do pracy. A to, jak warto wiedzieć, jest sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Na obecność tej sytuacji wpływa przede wszystkim fakt, że pracodawcy zaczynają postrzegać matkę w zupełnie inny sposób. Według większości z nich jej priorytetem jest dobro dziecka. A to znacząco odbija się na wykonywanych przez nią obowiązkach zawodowych.
W rzeczywistości jednak okazuje się, że matki w żaden sposób nie różnią się od pozostałych pracowników. Co więcej, często wykazują również znacznie większą wydajność. Jest to jak najbardziej naturalne zjawisko, gdyż po tak długim czasie nieobecności pragniemy nadrobić wszelkie zaległości. Jednocześnie wykazać, że nasza obecność w firmie jest bardzo potrzebna.
Mimo tego, że powrót po urlopie macierzyńskim to często droga przez mękę, kobiety bardzo chętnie wracają do pracy. Działanie to pozwala im, nie tylko poprawić sytuację finansową rodziny. Również często kierowane jest potrzebą samorealizacji oraz odmienienia codziennej rutyny. Niestety wiąże się to również z problemami takimi jak dezaktualizacja wiedzy zawodowej, brak opieki dla dziecka, liczne choroby swojej pociechy, konieczność pracy w godzinach nadliczbowych, aż w końcu zwolnienie zaraz po zakończonym urlopie macierzyńskim. Z tego samego też powodu po wykorzystaniu urlopu rodzicielskiego ciężko jest kobiecie znaleźć pracę. Mimo że uznawane jest to za dyskryminację, nierzadko podczas rozmów kwalifikacyjnych słyszy się pytanie, czy posiada Pani dzieci, bądź czy je planuje. Zjawisko to jest jednak skutecznie obchodzone przez kobiety. Wykazano, że duża część z nim decyduje się na założenie własnej działalności gospodarczej.
Ochrona w trakcie urlopu macierzyńskiego
Urlop macierzyński to czas w pełni płatnego urlopu przyznawany każdej kobiecie, która podczas obowiązującego okresu zatrudnienia urodziła dziecko. Celem wprowadzenia takiej możliwości było umożliwienie regeneracji po porodzie oraz zajmowania się noworodkiem. Dzięki temu kobieta ma czas na odzyskanie sił. Jednocześnie nie musi martwić się tym, kto zajmie się jej dzieckiem.
Według zapisów zawartych w Kodeksie Pracy, długość urlopu macierzyńskiego przekłada się na okres od 20 do 37 tygodni. Istniejący przedział czasowy jest tak szeroki, gdyż uzależniony jest od liczby dzieci, które przyszły na świat przy jednym porodzie. Z tego też powodu kobieta, która urodzi bliźnięta, będzie przebywała na urlopie macierzyńskim dłużej, niż kobieta, która urodziła tylko jedno dziecko. Jednocześnie przysługujące prawo można wykorzystać już 6 tygodni przed planowanym rozwiązaniem ciąży oraz zaprzestać jego wykonania po upływie 14 tygodni, jeżeli dalszą jego część zdecyduje się wykorzystać ojciec dziecka. W praktyce jednak to właśnie kobiety zdecydowanie częściej korzystają z tego prawa. Wynika to przede wszystkim z panujących stereotypów dotyczących obowiązku zajmowania się domem i dzieckiem.
Ochrona pracownicza
W czasie urlopu macierzyńskiego oprócz zasiłku kobiecie przysługuje jeszcze jedno dodatkowe prawo, a mianowicie tzw. ochrona pracownicza, która zakłada, że pracodawca nie może jej wtedy zwolnić. Według Kodeksu Pracy nie ma bowiem możliwości wręczenia wypowiedzenia ani rozwiązania umowy o pracę w okresie ciąży oraz podczas przebywania na urlopie macierzyńskim. Powyższe przepisy mają zastosowanie nawet w przypadku, kiedy umowa o pracę na czas określony lub na okres próbny dłuższy niż miesiąc kończy się po trzecim miesiącu ciąży. W przypadku tym następuje jej automatyczne przedłużenie aż do dnia porodu.
Niestety ochrona ta wygasa zaraz po zakończonym urlopie macierzyńskim. Dlatego wiele osób zastanawia się nad tym, czy w związku z tym pracodawca może wręczyć nam zwolnienie od razu po powrocie?
W jaki sposób przebiega powrót do pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego?
Prawo stanowi, że pracodawca jest zobowiązany do tego, aby umożliwić powrót pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Nie tłumaczą go przy tym zmiany organizacyjne, jakie zaszły podczas naszej nieobecności. Ważny jest przy tym w szczególności fakt zajmowanego przez nas stanowiska. Nawet jeżeli w wyniku metamorfozy struktury pracy zajmowana przez nas posada została zlikwidowana, to obowiązkiem pracodawcy jest ulokowanie nas na stanowisku równorzędnym. Stanowisku, które jednocześnie będzie odpowiadać uzyskanym przez nas kwalifikacjom zawodowym. Zatrudnienie na niższym stanowisku jest możliwe jedynie wtedy, kiedy żadne z powyższych nie istnieje. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo tej sytuacji wysokość wynagrodzenia nie zmienia się. Chyba że w trakcie przebywania na urlopie macierzyńskim przyznane zostały podwyżki.
Niestety pracodawcy często nadużywają przywileju likwidacji stanowiska. Dlatego warto sprawdzić, czy działanie to jest autentyczne, czy jedynie pozorne. W przypadku skierowania sprawy do sądu organ ten sprawdza, co stało się z obowiązkami pracownika oraz czy przypadkiem nie przejął ich ktoś inny. Za likwidację stanowiska nie uznaje się bowiem przeniesienia obowiązków na innych pracowników.
Wypowiedzenie w dniu powrotu do pracy
Kiedy zakończymy okres ochronny, pracodawca może wręczyć nam zwolnienie, nawet jeżeli będzie to zaraz po urlopie macierzyńskim. Wypowiedzenie umowy o pracę musi być jednak podyktowane konkretnym powodem, który jednocześnie nie powinien w żaden sposób dyskryminować kobiety. Uzasadnieniem zwolnienia nie może być zatem fakt, że kobieta ma dziecko lub nawet to, że wychodzi z pracy wcześniej, co wynika z przysługującego jej prawa na karmienie. Według przepisów przy jednym dziecku są to dwie półgodzinne przerwy, które można ze sobą sumować.
W jaki sposób uniknąć zwolnienia po urlopie macierzyńskim?
Warto jest podjąć pewne kroki, aby w dniu powrotu do pracy po urlopie macierzyńskim w naszych rękach nie pojawiło się zwolnienie. Istotna jest przede wszystkim szczera rozmowa z pracodawcą, w trakcie której może okazać się nawet, że nasze obawy są bezpodstawne. Czasami pozory bywają mylne. Często zdarza się bowiem, że nawet najbardziej wymagający pracodawcy są bardzo otwarci na potrzeby swoich pracowników.
Podczas rozmowy poruszamy przede wszystkim kwestię tego, kiedy wracamy na swoje stanowisko i w jaki sposób będzie wyglądała dalsza współpraca. Pożądane jest, aby znać przy tym swoje prawa, gdyż tylko w taki sposób jesteśmy w stanie je egzekwować. Możliwe jest nawet, że pracodawca zaproponuje nam bardziej elastyczną formę pracy. Jeżeli tylko to możliwe, to coraz częściej wdraża się alternatywę dla pracy stacjonarnej, jaką jest praca zdalna. Możliwość wykonywania pracy w domu znacząco ułatwia pogodzenie obowiązków zawodowych, z tymi wykonywanymi przy małym dziecku. Jednocześnie nie musimy tracić czasu na często uciążliwe dojazdy do pracy. Dzięki temu mamy go więcej dla dziecka. Praca zdalna może przy tym obejmować zarówno całość obowiązków, jak i tylko ich część. Decyzja ta należy w głównej mierze do naszego pracodawcy oraz istniejących warunków pracy.
Jeżeli martwimy się o zwolnienie po urlopie macierzyńskim, możemy również przedłużyć swój czas ochrony. Zrobimy to, decydując się na pójście na urlop wychowawczy. W tym celu należy złożyć stosowny wniosek, jednak nie później niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu wychowawczego. Przysługuje nam z tego tytułu aż 36 miesięcy opieki nad dzieckiem. Należy jednak zaznaczyć, że okres ten jest całkowicie bezpłatny. W związku z tym, jeżeli borykamy się z trudną sytuacją finansową, to być może rozwiązanie tego typu nie jest najlepsze.
Nadal jednak mamy możliwość przedłużenia okresu ochronnego składając wniosek o obniżenie czasu pracy. Jest to również czas, w którego trakcie podlega się ochronie. Sytuacja ta nie może mieć jednak miejsca dłużej niż przez okres 12 miesięcy, a obniżenie nie może być niższe niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest uwzględnienie tego wniosku. Największą popularnością cieszy się obniżanie wymiaru czasu pracy do 7/8 etatu, co łącząc z prawem do przerwy na karmienie piersią, daje nam 6 godzin pracy. Wynagrodzenie przeliczane jest jednak za 7 godzin.
Kiedy ochrona pracownicza okazuje się nieskuteczna?
Pomimo przysługującej ochrony pracowniczej istnieją pewne przesłanki, które mogą spowodować, że otrzymamy zwolnienie zarówno w dniu powrotu do pracy, jak i w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego. Pierwsza z takich sytuacji następuje wtedy, kiedy rozwiązanie umowy o pracę następuje bez okresu wypowiedzenie tj. z winy pracownicy. Potocznie nazywamy to uzyskaniem zwolnienia dyscyplinarnego. Należy jednak zaznaczyć, że muszą istnieć ku temu konkretne przesłanki, a dodatkowo pracodawca jest zobowiązany uzyskać zgodę zakładowej organizacji związkowej, jeżeli oczywiście takowa istnieje. W praktyce jednak działanie to nie jest zbyt częstym zjawiskiem. Trudno jest bowiem po roku nieobecności wykazać powód do zwolnienia dyscyplinarnego.
Zwolnienie po urlopie macierzyńskim lub w dniu naszego powrotu jest możliwe również wtedy, kiedy nastąpi upadłość lub likwidacja pracodawcy. W tym przypadku teoretycznie urlop macierzyński dobiega końca, jednak w praktyce pracownica nadal utrzymuje prawo do pobierania zasiłku. Należy również dobrze sprawdzić, czy zasądzona likwidacja rzeczywiście ma miejsce. Często pracodawcy stosują bowiem pewne zagrywki, które pozornie mają zlikwidować dane stanowisko, a w praktyce na nasze miejsce zatrudnia się kogoś innego, jednak pod inną nazwą zajmowanego stanowiska.
Przy zwolnieniach grupowych, wynikających z redukcji etatów, rozwiązanie umowy o pracę również nie powinno być bezpodstawne. W wypowiedzeniu powinny być zawarte kryteria doboru pracowników objętych tym działaniem. Uzasadnienie musi być zatem konkretne, a jednocześnie niedyskryminujące. Za okres oceny nie można przyjmować czasu nieobecności pracownika wynikającego z urlopu rodzicielskiego. Przykładowo, pracodawca nie może podyktować naszego zwolnienie faktem nieuzyskiwania przez nas obrotów w momencie, kiedy w rzeczywistości przebywamy na urlopie macierzyńskim.
Obowiązki pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego
Oprócz przysługujących praw pracownik planujący powrót do pracy, posiada również pewne obowiązki. Ich zaniechanie może być bowiem powodem do uzyskania zwolnienia, które będzie niestety zasadne. W związku z tym nie będziemy mogli się od tego odwołać. Wina za ten stan będzie wyłącznie nasza.
Niezmiernie ważne jest, aby poinformować pracodawcę o planowanym powrocie i niezwłocznie stawić się w pracy w zadanym terminie. Może on przesunąć się jedynie wtedy, kiedy zdecydujemy się na to, że zaraz po urlopie macierzyńskim wykorzystujemy urlop wypoczynkowy.
Inną, równie istotną kwestią jest konieczność wykonania badań medycyny pracy. Bez tego dokumentu pracodawca nie może nas dopuścić do obowiązku świadczenia pracy. Badania te wykonywane są na podstawie skierowania wystawionego przez pracodawcę i w miarę istniejących możliwości powinny być wykonane w godzinach pracy. W związku z tym zazwyczaj stosowana jest praktyka, w której pierwszego dnia pracy po urlopie, pracownik odbiera skierowanie i udaje się na badania do lekarza medycyny pracy.
Niekiedy jednak pracodawca może wręczyć nam skierowanie wcześniej. Ważne jest jednak, aby przeprowadzić z nim szczerą rozmowę na temat tego, w jakim terminie wykonamy zlecone badania. W przypadku nieścisłości może okazać się bowiem, że nasza nieobecność została uznana za niedopełnienie obowiązków pracowniczych.
Warto zaznaczyć, że to w rękach pracodawcy leży obowiązek przekazania skierowania. Zaniechanie tego działania kwalifikowane jest jako uniemożliwienie rozpoczęcia świadczenia pracy. A jak już wspominaliśmy, jest to niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa.
Prawo unijne w przypadku kwestionowania zwolnienia po urlopie macierzyńskim
Polska jest jednym z kilku państw, które mogą pochwalić się najdłuższym pełnopłatnym urlopem macierzyńskim na terenie całej Unii Europejskiej. Pod tym względem prześciga nas tylko Bułgaria, Chorwacja, Słowacja i Grecja. Nasze państwo przekroczyło również unijną średnią, która wynosi 16,7 tygodnia. Można jednak zauważyć, że długość przysługującego urlopu macierzyńskiego w poszczególnych krajach znacznie się różni. Podczas kiedy w Bułgarii uzyskamy prawie 46 tygodni wolnego, w Portugalii będzie to tylko 6 tygodni.
Niezależnie od długości urlopu uważa się jednak, że czas ten jest bardzo istotny w okresie rozwoju małego dziecka, które potrzebuje bliskości swojej rodzicielki. To właśnie wtedy kształci się jego osobowość, poczucie bezpieczeństwa, sposób budowania relacji oraz to, w jaki sposób będzie postrzegał swoją osobę. W celu zachęcenia kobiet do tego, aby decydowały się spędzić ten czas ze swoim dzieckiem, wprowadzono prawo unijne, które gwarantuje ochronę pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim. Pozwala ono uniknąć sytuacji, w której kobieta otrzymuje wypowiedzenie tylko dlatego, że urodziła dziecko. Dzięki temu przebywanie na urlopie macierzyńskim nie jest obarczone stresem związanym z możliwością utraty pracy.
Jednocześnie zakazuje się pracodawcom przyjmowania do pracy na czas określony osób, które miałyby zastąpić pracownicę przebywającą na urlopie macierzyńskim. Prawo to stosowane jest również w sytuacji, w której osoba ta zatrudniana jest na zupełnie innym stanowisku, a jej obowiązki są identyczne, jak te ze stanowiska zlikwidowanego.
Pracodawca ma jednak możliwość zatrudnienia dodatkowej osoby. Musi jednak z nią zawrzeć tzw. umowę na zastępstwo. Jest to umowa na czas określony, którą zawiera się tylko i wyłącznie w celu zastąpienia innego pracownika. Z tego też powodu istotne jest, aby zawierała konkretny termin rozwiązania. Nie musi on jednak przyjmować formy daty. Można użyć sformułowania, że umowa zawarta jest na czas urlopu macierzyńskiego osoby X.