W pierwszej kolejności odpowiedzmy sobie na pytanie, jak wygląda dziedziczenie po rodzinach w przypadku dzieci.
Dziedziczenie testamentowe i ustawowe
Najpierw należy sprawdzić, czy zmarły rodzic pozostawił po sobie testament, ponieważ jest szansa, że wskazał, kto po nim dziedziczy. Jeżeli okaże się, że spadkodawca nie ujął wszystkich swoich dzieci, to te pominięte będą mogły się domagać zachowku. Może też zdarzyć się tak, że rodzic w testamencie wydziedziczy swoje dziecko i tym samym pozbawi je nawet prawa do zachowku.
Aby to zrobić, musi być jednak spełnionych kilka warunków. W przypadku gdy nie ma testamentu, następuje dziedziczenie ustawowe. To właśnie na nim się skupimy. W pierwszej kolejności spadek należy się najbliższej rodzinie zmarłego, za którą uważany jest małżonek/małżonka i dzieci. Wszyscy dziedziczą oni spadek w równych częściach (czyli jeśli mamy małżonka i dwójkę dzieci, to otrzymują po 1/3 części spadku). Z zachowaniem zasady, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż 1/4, czyli jeśli mamy małżonka i 5 dzieci, to małżonek dostanie 1/4, a pozostałe 3/4 zostanie równo podzielone pomiędzy 5 dzieci, co da im po 3/20 części. Jeśli dziecko nie żyje, to dziedziczą jego potomkowie. Natomiast jeśli ich po sobie nie pozostawiło, to nie jest po prostu brane pod uwagę podczas działu spadku. Co w przypadku, gdy zmarły pozostawił spadek z długami? Kto spłaca długi po zmarłym?
Co wchodzi w skład spadku?
Do spadku po zmarłym rodzicu wchodzą wszystkie ruchomości i nieruchomości. W przypadku, gdy rodzice mieli rozdzielność majątkową, to każde miało swój majątek osobisty i do spadku po zmarłym wchodzi tylko jego majątek osobisty. Natomiast częściej mamy do czynienia z sytuacją, gdy małżeństwa nie mają rozdzielności majątkowej i istnieje między nimi wspólność majątkowa małżeńska. W jej skład wchodzi wszystko to, czego małżonkowie się dorobili w czasie trwania ich małżeństwa. To właśnie te składniki tworzą majątek wspólny. Ponadto, każde z małżonków może mieć oprócz tego swój majątek osobisty (na przykład, jeśli dostało darowiznę). Najczęściej większość majątku jest majątkiem wspólnym małżonków. W momencie, gdy jedno z nich umiera, ustaje wspólność majątkowa i majątek wspólny dzieli się na pół. Połowa staje się majątkiem osobistym żyjącego małżonka, a druga połowa wchodzi w skład spadku po zmarłym. Podzielić się nią będą musiały dzieci wraz z żyjącym małżonkiem.
Dziedziczenie długów – długi po rodzicach
Możemy mieć dużo problemów, jeżeli okaże się, że po zmarłym rodzicu odziedziczymy nie tylko majątek, ale też długi. Zwłaszcza gdy są one wysokie. Nie jest jednak przesądzone, że będziemy musieli spłacać długi zaciągnięte przez swoich rodziców. Mamy sześć miesięcy, liczonych od momentu otrzymania informacji o śmierci rodzica, na podjęcie decyzji o tym, co zrobić z takim spadkiem. Jeśli zdecydujemy się na odrzucenie spadku, zostaniemy zupełnie wyłączeni z dziedziczenie. Prawo do spadku nabędą kolejne osoby będące w linii dziedziczenia wskazanej przez Kodeks Cywilny. Jeżeli spadkobiercą jest dziecko, wtedy jego rodzic lub opiekun prawny może odrzucić spadek w jego imieniu.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Możemy oczywiście też przyjąć taki spadek, ale jeśli wysokość wierzytelności przekroczy wartość odziedziczonego majątku, będziemy musieli zapłacić z własnej kieszeni. Jeżeli nie wiemy dokładnie, ile wynoszą długi, możemy wtedy skorzystać z opcji przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że będziemy odpowiadać za długi zmarłego tylko do wysokości wartości odziedziczonego przez nas majątku. Jednak ta zasada nie dotyczy zadłużenia nieruchomości w wyniku obciążenia jej hipoteką. Oznacza to, że w takiej sytuacji wierzyciel nadal może domagać się spłaty całego długu, który jest zabezpieczony hipoteką. Według prawa, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza następuje automatycznie, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od otrzymaniu informacji, iż jesteśmy spadkobiercami, nie podejmiemy żadnej decyzji, czy przyjmujemy spadek, czy nie.
Spadek dla osoby niepełnoletniej
Gdy osobą objętą dziedziczeniem jest dziecko, które nie ma zdolności prawnej, to decyzję dotyczą spadku w jego imieniu podejmuje rodzic lub opiekun prawny. Jeżeli w ciągu 6 miesięcy nie podejmą oni żadnych kroków dążących do odrzucenia zadłużonego majątku, to w takiej sytuacji prawo i tak następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza przez małoletniego. Jeśli długi przewyższą wartość majątku, małoletni nie będzie musiał spłacać pozostałego po zmarłym zobowiązania.
Jak odrzucić niekorzystny spadek?
Wiele osób mimo świadomości zadłużenia, decyduje się na przyjęcie spadku. Zdarza się po prostu, że wartość spadku jest znacząca, a długi nie opiewają na wysokie kwoty. Wtedy spadkobierca może skorzystać na tej sytuacji. Po spłacie wierzycieli, nadal zostaje mu pokaźnej wartości spadek. Wszystko zależy od tego, czy mamy pewność co do informacji o wysokości pozostawionego długu. Jeżeli jednak zdecydujemy się na odrzucenie spadku to musimy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem lub notariuszem. Ponadto, jeśli w sprawie bierze udział kilka osób, to odrzucenie spadku przez kilka osób jest możliwe na jednym posiedzeniu sądu albo na jednej wizycie u notariusza. Jednak każda osoba musi złożyć osobne oświadczenie, złożone wyłącznie w swoim imieniu.
Jak odrzucić spadek w imieniu małoletniego?
W przypadku, gdy chcemy odrzucić spadek w imieniu dziecka, którego jesteśmy rodzicem lub prawnym opiekunem wygląda to trochę inaczej. W takiej sytuacji też musimy złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem lub notariuszem. W przypadku działania przed sądem, dotyczy to sądu rejonowego (wydział cywilny). Odrzucenie spadku u notariusza na pewno przebiegnie szybciej. Jest to szczególnie istotne, jeśli zależy nam na czasie.
Pamiętajmy, że przecież termin na złożenie takiego dokumentu odrzucającego spadek to sześć miesięcy i liczy się go od momentu otrzymania informacji o spadku. Jednak w przypadku odrzucania spadku w imieniu małoletniego, pamiętajmy, że najpierw musimy uzyskać zgodę Sądu Opiekuńczego. Jest to spowodowane tym, że jest to czynność przekraczająca tak zwany zwykły zarząd majątkiem małoletniego dziecka. Prawdopodobnie nie uda nam się dokonać całej tej procedury w ciągu sześciu miesięcy. Bez obaw, złożenie wniosku w tej sprawie do Sądu Opiekuńczego zawiesi bieg określonego ustawowo sześciomiesięcznego okresu czasu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Nie musimy się więc martwić, że w wyniku przeciągania się postępowania sądowego spotkają nas kłopoty. Małoletni nie przyjmie spadku z automatu, aż do momentu wydania prawomocnego postanowienia Sądu Opiekuńczego.
Jakie postanowienie może wydać Sąd Opiekuńczy?
Istnieje możliwość, że Sąd Opiekuńczy nie przychyli się do wniosku rodzina lub opiekuna prawnego. Sąd zbada, co jest najlepszym rozwiązaniem dla sytuacji majątkowej małoletniego i jego interesu. Ocenie będzie podlegać wartość majątku i wysokość długów. Sąd dokona oceny czy odrzucenie będzie korzystne, czy może lepiej będzie przyjąć spadek, ponieważ długi nie przewyższają kwoty korzyści. Dziecko może odziedziczyć spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Pamiętajmy, że w dziedziczeniu biorą udział także dzieci poczęte w chwili śmierci spadkodawcy, ale jeszcze nienarodzone. Ich interesy są chronione w taki sam sposób jak dzieci poczętych.
Odrzucenie spadku — czas na dokonanie czynności
Przekroczenie ustawowego terminu na odrzucenie spadku może skutkować nieważnością takiego oświadczenia. Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, spadkobierca ma sześć miesięcy na złożenie oświadczenia, dotyczącego przyjęcia lub odrzucenia spadku. Czas ten liczy się od momentu otwarcia spadku. Jednak jest tak tylko przy teoretycznym założeniu, że spadkobierca od razu dowiedział się o śmierci spadkodawcy i fakcie dziedziczenia. Tak więc w praktyce wygląda to zupełnie inaczej. Termin na odrzucenie spadku różni się w zależności od tego, kim jest spadkobierca. Jeśli chodzi o spadkobiercę ustawowego, wtedy termin biegnie od dnia otwarcia spadku. Natomiast w sytuacji, gdy spadkobiercą jest osoba wymieniona w testamencie, okres na złożenie oświadczenia rozpoczyna swój bieg z dniem ogłoszenia tegoż testamentu.
Może też dojść do sytuacji, że spadkobierca nie wiedział o śmierci spadkodawcy i powołania go do spadku. Są to istotne okoliczności, mające realny wpływ na zmianę terminu granicznego odrzucenia spadku. W takim przypadku termin na złożenie dokumentów zaczyna w dniu uzyskania informacji o zgonie spadkodawcy otrzymania wiadomości o ujęciu danej osoby w testamencie.
Pamiętajmy, że swoją niewiedzę będziemy musieli w jakiś sposób udowodnić. Niestety, może być ciężko znaleźć dowody na taką okoliczność. Z pewnością można się powoływać na przykład na to, że nie utrzymywaliśmy żadnego kontaktu ze zmarłym i tym samym nie mieliśmy możliwości, aby o jego śmierci dowiedzieć się natychmiast po zdarzeniu. Jeżeli oświadczenie o odrzuceniu spadku złożymy po terminie, musimy się liczyć z tym, że nie unikniemy rozprawy sądowej. Będzie miała ona na celu ustalenie, czy przekroczenie przez nas ustawowego terminu było usprawiedliwione.
